Offpiste skiën of snowboarden? 5 tips van een lawine expert

Onberispelijke hellingen met voorgeperste sneeuw: dat is waar de meesten aan denken als het over wintersport gaat.  Op veel plaatsen in Europa is het mogelijk om – op eigen risico en liefst met een ervaren gids – door wilde natuur en adembenemende gebergtes te skiën of te snowboarden. Zo ervaar je de onaangeroerde sneeuw en de stilte buiten de pistes. “Alles buiten de paaltjes die de piste markeren, telt als offpiste”, vat lawine-expert Jef Verstraeten samen.

Tip: Lijkt offpiste je wel iets, maar weet je nog niet goed waar te beginnen? In o.a. Oostenrijk en Zwitserland is er een breed aanbod aan verschillende offpiste wintersportresorts.

“In Europa mag je doen wat je wil, op eigen risico. In Italië ben je bijvoorbeeld verantwoordelijk voor alles wat je veroorzaakt. Dat betekent dat bij een lawine jij verantwoordelijk bent voor iedereen die daaronder beland. Van de wet mag je de piste verlaten, maar je wordt verantwoordelijk gesteld voor de schade die je daarmee toebrengt aan mensen en materiaal.”

“Een aangeduide, maar gesloten piste mag je nooit betreden. Dat heeft niets te maken met lawinegevaar maar wel met andere risico’s, zoals een sneeuwkat die met ijzeren touwen rijdt. Er gebeuren soms gruwelijke ongevallen met mensen die zich toch op die piste wagen.”

Om veilig en verantwoord offpiste te skiën of te snowboarden is het goed om op de hoogte te zijn van de sneeuwveiligheid of snow safety. Anders dan op een standaard piste is het bijvoorbeeld  mogelijk om een lawine tegen te komen. Door je goed voor te bereiden met deze vijf stappen vertrek je straks met een geruster hart op je ski’s of snowboard.

“Zelfs een echte pro komt in de problemen als hij of zij zich onvoorbereid buiten de piste waagt. Een lawine blijft nu eenmaal sneller dan een mens. Gelukkig zijn er verschillende cursussen en stages waarbij je kan leren hoe je lawinerisico’s moet inschatten, om een slachtoffer te lokaliseren en uit te graven. Ook is het een goed idee om op pad te gaan met een gediplomeerde gids.”

“Van lawinebulletins en terreinkaarten tot volledig uitgestippelde skitoeren: wie zich goed voorbereidt, gaat bij aankomst sneller en beter van start. Een kleine checklist om thuis alvast rekening mee te houden:

 
•    Hou het weerbericht goed in de gaten en pas je daarop aan.

•    Kies een mooie skitoer uit die bij je niveau past. “Vallen verhoogt de kans op het veroorzaken van een lawine. Want hoe meer je valt, hoe groter de impact op het sneeuwdek.” Plan zo nodig alvast een paar ski- of snowboardlessen in.

•    Leer hoe je een bulletin met waarschuwingen voor lawines moet lezen.

•    Controleer of je materiaal en kleding toe zijn aan onderhoud, en kijk ook of je pieper opgeladen en ingeschakeld is. Verder is het belangrijk om je sonde en lawineschep thuis alvast in elkaar te steken, om te kijken of dat nog soepel gaat.”

“Ben je eindelijk aangekomen op je droombestemming? Heb je het juiste materiaal en een flink uithoudingsvermogen meegenomen? Dan is het nu tijd om volop te genieten van je vakantie. Vergeet daarbij niet dat je het langer volhoudt met wat discipline in je dagroutine. Denk bij de afdaling onder ander aan de volgende afspraken:

•    Glij niet allemaal tegelijk naar beneden, hou afstand.

•    Pas je reis aan aan de grootte en het niveau van je groep.

•    Hou een oogje op je wintersportgenoten.”

“Geloof me: jezelf uitgraven nadat je bedolven bent door een lawine is géén optie. Zonder je veiligheidsmateriaal en de hulp van je kameraden raak je niet heelhuids onder de sneeuw vandaan.”

“Door altijd het juiste materiaal mee te nemen én te leren hoe je alles gebruikt, ben je beter voorbereid op een lawine.” Volgens Jef Verstraeten is het een goed idee om in elk geval de Heilige Drievuldigheid op zak te hebben: een schop, een sonde en een pieper. “Neem ze wel altijd samen mee, want afzonderlijk hebben ze weinig nut. Mocht er iets gebeuren, dan zijn je reisgenoten altijd sneller ter plaatse dan de hulpdiensten.”

Daarom is het essentieel om te weten wat je moet doen als je een lawine tegenkomt. “Ken je materiaal en leer het te gebruiken. Beheers je die kennis niet, dan kan je elkaar niet redden. Volg bijvoorbeeld samen een cursus om de pieper te leren gebruiken, en oefen met graven in de sneeuw. Dat vergt meer energie dan je zou denken. Een goed voorbereid team kan het verschil maken!”

“In veel skirugzakken zit tegenwoordig een airbag verwerkt. Zoiets kan je overlevingskansen aanzienlijk vergroten, vooral als je je dicht bij de oorsprong van de lawine bevindt. De airbag zorgt er – na een ruk aan de hendel - voor dat je bovenaan blijft drijven en niet te diep bedolven wordt door de sneeuwmassa. Een nadeel is dat zo’n rugzak vaak prijzig is. Persoonlijk raad ik eerder aan om te investeren in een gids dan in zo’n rugzak, want met een gids ga je veiliger op pad en vermijd je lawines. Bovendien kan je de kosten delen met je skivrienden.”  

“Afgelopen winter ging ik in Sankt Anton met een groep skiërs off piste. Elk groepslid had het juiste veiligheidsmateriaal bij zich, we hadden vooraf onze strategie besproken en iedereen hield voldoende afstand. En plots merkte ik dat een groepje andere skiërs ons blindelings begon te volgen. Maar zonder strategie of veiligheidsmateriaal is dat gekkenwerk! Wie zonder het juiste materiaal offpiste gaat, maakt geen kans om een lawine te overleven.”

“Om te vermijden dat je in een lawine terechtkomt, bestaan er verschillende beslissingsstrategieën. Welke strategie je ook kiest, zorg ervoor dat je hem op de piste hebt ingeoefend met je team en ’m helemaal onder de knie hebt voor je offpiste gaat.”

Op basis van de Stop or Go-methode kan je inschatten of het een goed idee is om op pad te gaan, of dat je beter de après-ski kan opzoeken. Maak een optelsom van de onderstaande factoren of vraag aan je professionele gids of je gerust verder kan skiën.

Deze strategie bestaat uit twee checks, die je helpen te beslissen in de sneeuw.

Beslis aan de hand van het lawinerisico – aangegeven met cijfers van 1 tot en met 5 – welke tocht je gaat maken. Bekijk ook welke opties er zijn om uit te wijken.

“Bij lawinerisico 1 zijn veel activiteiten mogelijk, en bij risico 4 of 5 kiezen de meeste wintersporters gelukkig voor veiligheid. Maar de moeilijkheid zit ‘m in het plannen bij lawinerisico 2 en 3, omdat er dan veel mogelijk is – maar onder bepaalde voorwaarden en met de nodige voorzorgsmaatregelen. Daar loopt het vaak mis. De meeste dodelijke slachtoffers – zo’n 50% - vallen bij het ‘minder gevaarlijke’ lawinerisico 3, gevolgd door 30% bij lawinerisico 2.” 

Eerst beginnen graven of eerst de hulpdiensten bellen: wat doe jij als er iemand in een lawine beland? “Zo’n 20% van de mensen die in een lawine terechtkomen, zijn al overleden tegen dat de sneeuwmassa tot stilstand komt. Wie dan nog leeft, heeft in de eerste 15 minuten 80% overlevingskans.”

“Een noodoproep kan 3 tot 6 minuten duren. Vervolgens duurt het nog minstens 2 minuten voor de helikopter vertrokken is en 6 tot 10 minuten voor hij ter plaatse geraakt. En dan moeten de hulpverleners het slachtoffer nog lokaliseren en uitgraven… De overlevingskansen slinken in die tijdspanne aan hoog tempo. Ben je met een groep, laat dan één persoon de hulpdiensten contacteren, terwijl de rest begint te zoeken. Je moet natuurlijk wel weten hoe je precies moet zoeken. Dat leer je tijdens een cursus.”

“In het Duits, Frans of Engels aan de bergredding uitleggen waar je precies bent, is niet eenvoudig en kost waardevolle tijd. Gelukkig bestaan er intussen verschillende apps die je locatie automatisch doorgeven.”

•    In Tirol, Zuid-Tirol of Beieren: Zet de app SOS-EU-ALP op je telefoon.

•    In Zwitserland: Kies voor de app van de Rega, de Zwitserse helicopterreddingsorganisatie.

•    In België: Download de 112 BE-app, handig in de Ardennen maar ook gewoon voor thuis.

•    In de Franse Alpen: Hier bestaat nog geen app. Na je noodoproep ontvang je een sms met een link: als je daarop klikt - en een internetverbinding hebt - wordt je locatie aan de hulpdiensten verstuurd.

Als Jef Verstraeten een bergflank ziet, kan hij inschatten hoe groot het lawinegevaar is. Dat is voor de meeste skiërs en snowboarders echter geen parate kennis. Het ‘witte gevaar’ is enorm moeilijk te voorspellen. Daarom wordt er een cijfer van 1 tot 5 aangeduid om het lawinegevaar aan te duiden – dat is voor sneeuwsporters de belangrijkste bron van informatie. Dat cijfer wordt ingeschat op basis van hoeveel gevarenplaatsen er zijn, hoe groot het lawinegevaar is op die plekken en hoe groot een lawine zou zijn.

“Vanaf cijfer 3 is de kans op een lawine redelijk groot en is extra voorzichtigheid geboden - je gaat dan best niet zonder professionele gids op pad. Bij cijfer 4 is het onverantwoord om de piste te verlaten, zelfs ervaren gidsen zullen dan héél voorzichtig zijn. Bij cijfer 5 blijf je beter thuis.”

“Iemand van de groep begraaft een rugzak met een pieper erin. Vervolgens moeten de anderen in een zo kort mogelijke tijd de rugzak uitgraven. Dat is een goede oefening op het maken van afspraken – de eerste stap bij een lawineongeval. Elk groepslid draagt een pieper die elke seconde een signaal stuurt. Enkele groepsleden schakelen over in zoekmodus, terwijl de anderen hun toestel uitzetten. Oefen op het maken van die taakverdeling, want de afspraken moeten in 10 tellen gemaakt worden. Voor het slachtoffer telt elke seconde.”

“Spreek bijvoorbeeld af dat X en Y hun pieper in zoekmodus zetten, dat de rest z’n pieper uitschakelt, en dat persoon Z de hulpdiensten contacteert. Laat niet iedereen tegelijk in zoekmodus gaan, want de ervaring leert dat dat tot chaos leidt. Meer efficiënt is het om enkele groepsleden naar het signaal te laten speuren en er zo dicht mogelijk bij te komen, terwijl iemand anders intussen de schop en sonde alvast klaarneemt om ze aan te geven. Zo kan de zoeker meteen beginnen te prikken in de sneeuw. Is de zoeker alleen, dan moet hij die spullen nog uit z’n rugzak halen - dat duurt allemaal langer.”

Voor de veiligheid heeft lawine-expert Jan Larosse nog enkele tips in beeld gebracht in deze korte video’s. Bekijk ze thuis of onderweg op de achterbank: zo ben je nog beter voorbereid op je offpiste avontuur!