Hoogteziekte: hoe te herkennen, voorkomen en behandelen

“Hoogteziekte is een aandoening die optreedt wanneer je lichaam niet voldoende zuurstof krijgt op grote hoogte”, vertelt Patrick Soentjens. “Het kan iedereen treffen, ongeacht leeftijd of fysieke conditie. Gevoelige personen kunnen al op 2000 klachten krijgen, maar ernstige klachten treden op boven 3000 meter hoogte. Bij zulke hoogtes neemt de luchtdruk af, waardoor er minder zuurstof beschikbaar is voor het lichaam.”

“Belangrijk om te weten is dat er verschillende soorten van hoogteziekte zijn: milde hoogteziekte en ernstige hoogteziekte. De symptomen van beide varianten verschillen. Bij milde hoogteziekte kunnen mensen last krijgen van hoofdpijn, misselijkheid, vermoeidheid, duizeligheid en een gebrek aan eetlust. Die symptomen kunnen na verloop van tijd verergeren en leiden tot ernstige hoogteziekte, waarbij ademhalingsproblemen, verwardheid en zelfs long- en hersenoedeem kunnen optreden. Ook als iemand als een dronkenman zwalpt en niet meer op een rechte lijn kan lopen, wijst dat op ernstige hoogteziekte.”

•    “Zorg voor een flexibel reisschema. Plan je reis zo dat er ruimte blijft om enkele dagen te rusten bij problemen.”
•    “Neem voldoende tijd voor acclimatisatie. Wen langzaam aan de hoogte door geleidelijk te stijgen.”

•    “Verblijf eerst minstens twee nachten op matige hoogte, onder de 2500 meter hoogte. Ook als je rechtstreeks naar een hooggelegen luchthaven vliegt: overnacht na aankomst in een lagergelegen gebied.”  

•    “Slaap boven 3000 meter nooit méér dan 500 meter hoger dan de nacht ervoor. Kan je dat niet vermijden?  Slaap dan eerst twee nachten op dezelfde hoogte.”

•    “Drink veel water en vermijd alcohol.”
•    “Neem voldoende rust. Doe geen zware inspanningen de eerste dagen op grote hoogte.”

•    “Neem acetazolamide mee. Dat medicijn bevordert de acclimatisatie en kan genomen worden om hoogteziekte te voorkomen of te behandelen.”

Als je last krijgt van hoogteziekte, is het belangrijk om snel te handelen, weet Soentjens. “Bij milde symptomen is rust nemen en veel water drinken vaak voldoende om de klachten te verlichten. Stijg niet verder tot je klachten verdwenen zijn, of daal 500 meter af voor de nacht. Verbeteren je klachten niet? Daal dan verder af. Acetazolamide helpt om de acclimatisatie te bevorderen. Een pijnstiller of anti-braakmiddel kunnen je klachten verminderen, maar zorgen niet voor een betere acclimatisatie. Milde hoogteziekte geneest meestal binnen enkele dagen - op voorwaarde dat je niet verder stijgt.”

“Bij ernstige symptomen is het noodzakelijk om direct af te dalen naar een lagere hoogte. Afzakken tot 2500 meter of lager kan je leven redden! Roep medische hulp in indien nodig. Bij ernstige hoogteziekte zwellen je hersenen en longen op door vochtophoping. Je hersenpan kan maar een bepaalde hoeveelheid druk aan, dus dat kan tot de dood leiden als je niet snel daalt naar lager gebied. Neem klachten van hoogteziekte dus serieus. Ook als dat betekent dat je je reis moet onderbreken of dat je de top niet bereikt.”

Ook kinderen kunnen last krijgen van hoogteziekte, legt Soentjens uit: “Bij hen zijn de symptomen moeilijker te herkennen en te evalueren. Omdat ze minder goed in staat zijn om hun eigen grenzen aan te geven, is extra voorzichtigheid geboden. Prikkelbaarheid, rusteloosheid, minder eten en minder spelen, slaapstoornissen of overgeven kunnen allemaal wijzen op hoogteziekte. Is je kindje onwel boven een hoogte van 2500 meter, dan daal je best onmiddellijk af.”

Eigenlijk raadt hij aan om hoogtes met kinderen te vermijden omwille van de hersendruk. “Overnacht met kinderen onder twee jaar beter niet boven 2000 meter, en met kinderen onder tien jaar niet boven 3000 meter. Kan je hoogte écht niet vermijden? Dan is de gouden regel: pas je reistempo aan, zodat hun lichaam langzaam kan wennen aan de hoogte. Wil je bijvoorbeeld naar La Paz in Bolivia reizen, ga dan met de bus of auto, want daarbij gaat de overgang naar hoger gebied langzamer dan met het vliegtuig.”

“Ernstige klachten treden op boven 3000 meter hoogte, gelijk waar ter wereld. Peru is bijvoorbeeld een bestemming waar reizigers regelmatig te maken krijgen met hoogteziekte. Vakantiegangers beklimmen daar in één of twee dagen een berg van bijna 6000 meter: dat is voor het lichaam veel te snel op een te korte tijd. Maar dat wordt door reisbureaus en vakantiegangers zo gepland om economische redenen.”

“In de Alpen komt hoogteziekte minder voor omdat de toppen minder hoog zijn. Ook in de Himalaya zien we minder hoogteziekte, omdat mensen die de Mount Everest beklimmen zelden aan hun proefstuk toe zijn: dat is meestal niet de eerste berg die iemand beklimt. En wie eens hoogteziekte ervaren heeft, krijgt het snel opnieuw, dus wie gevoelig is aan hoogteziekte, gaat niet verder met het beoefenen van die sport. Dat is een beetje zoals bij alcohol: als je weet dat je dat slecht verdaagt, laat je het liever staan. Bovendien gaat met de Mount Everest veel meer acclimatisatie gepaard – daar wordt een lange reis voor uitgetrokken en het stijgen gebeurt doorgaans heel stapsgewijs.”

“Ook aan de Kilimanjaro in Tanzania komt hoogteziekte vaak voor. We hebben daar in 2020 een onderzoek rond hoogteziekte gedaan. Daarbij evalueerden we zo’n 1200 wandelaars. Er zijn een vijftal verschillende gates om de beklimming te starten. Onze ondervragers legden de vragenlijst voor aan deelnemers bij het vertrek en de aankomst. Op basis daarvan hebben we veel gevallen van ernstige hoogteziekte vastgesteld. We zijn er ook van overtuigd dat er jaarlijks mensen aan hoogteziekte sterven tijdens die beklimming, op basis van een slechte voorbereiding en fout handelen bij symptomen. Maar daar wordt weinig over gesproken, want dat is nefast voor het toerisme. De geplande routes zijn vaak veel te kort, waardoor wandelaars symptomen ontwikkelen. Eigenlijk moet je flexibiliteit in je planning incalculeren, zodat er ruimte is voor voldoende acclimatisatie en rust. Maar omdat die onderneming prijzig is, willen reizigers dat het vooruitgaat. Terwijl je eigenlijk beter een gepersonaliseerde beklimming plant.”

“We hebben gemerkt dat wandelaars verkeerd gedrag vertonen bij klachten van hoogteziekte. Van de 1200 ondervraagden had 8,6% klachten. Dat is niet weinig! 73% van de mensen met milde klachten klom verder, terwijl ze ter plekke zouden moeten blijven of dalen, want hun lichaam heeft meer tijd nodig om te acclimatiseren. En zelfs 57% klom verder met ernstige klachten. Dat zijn frappante cijfers. Logisch dat er mensen sterven! Waarom ze ondanks de symptomen toch doorzetten? Ze hebben er veel geld voor neergeteld en willen het vooropgestelde doel bereiken.”

“Die hardnekkigheid is opvallend. Vooral jongere klimmers, onder de 35 jaar, stappen door ondanks ernstige symptomen. Oudere klimmers gaan daar rationeler mee om. Ik begrijp dat ze de top willen bereiken, maar hoogteziekte kan hen het leven kosten. Zelf zou ik die berg ook graag eens beklimmen, maar dan op een aangepast tempo.”