De wereld is mooier dankzij deze hartverwarmende helden

Op 12 april speurt Bart Augustijns vanuit zijn tuin in het Kortrijkse Heule naar overvliegende roofvogels. Dat doet hij in voor- en najaar wel vaker, wanneer de vogels migreren tussen hun winter- en zomerhabitat. “Het voordeel aan vogels is dat je soms de gekste dingen op de gekste plekken kan waarnemen”, zegt Bart. Zo fotografeerde hij in 2017 een dwergarend, toen nog een uitzondering in het Belgisch luchtruim. “De omstandigheden waren die dag extreem goed, dankzij een grote aanvoer van vogels vanuit het zuiden en een gunstige windrichting.”

Dat is dit keer niet het geval. Toch vat Bart post in de tuin. Nadat hij een tijdje een sperwer volgt, duikt er in zijn ooghoek plots iets op. Een silhouet van een vogel flitst hoog en snel voorbij. Een visarend, denkt hij eerst. Als de bliksem richt Bart er zijn fototoestel op. “Door de zoeker van een camera zie je minder details dan door een verrekijker of telescoop. Maar ik zag wel meteen dat het iets speciaals was. In ieder geval een aquila, een van de grote ‘echte’ arenden.”

Hij maakt foto’s van het dier en verspreidt die onder vogelaars. De conclusie luidt: een keizerarend, de eerste waarneming ooit in ons land. Een enorme kick, aldus Bart. “Ik kreeg felicitaties van andere vogelkijkers. Al is er zeker een portie geluk mee gemoeid – het is soms zoeken naar een speld in een hooiberg. Volgt mijn blik die sperwer tien seconden langer, dan zie ik die arend wellicht niet.”

Welke waarneming mogen we hem in 2021 toewensen? “In Spanje zag ik ooit havikarenden, erg spectaculaire roofvogels. Dit voorjaar werden ze ook in België gespot. Die zou ik graag eens bij ons zien.”

Een wetenschappelijke paper in Science beschrijft in januari 2020 vijf nieuwe vogelsoorten, ontdekt op de Indonesische eilanden Peleng en Taliabu. Een daarvan, de Peleng boszanger, is een decennium eerder voor het eerst gespot door Philippe Verbelen en een Duitse compagnon. Als bosexpert van Greenpeace, ornitholoog en volbloed avonturier speurde Philippe tijdens een sabbatjaar in 2009 een jaar lang naar vogels in Indonesië. De vondst was niet zijn enige, want hij trof ook nieuwe vogels aan op de Indonesische eilanden Rote, Alor en Togian, en op de Afrikaanse eilandengroep Sao Tomé en Principe.

Hoe begin je daaraan? “Door je heel goed voor te bereiden en lang en grondig naar een regio te gaan”, aldus Philippe. “Ik ga al 25 jaar regelmatig naar Indonesië, waardoor ik de bekende vogelsoorten goed herken.” Daarna identificeert hij de gebieden met veel potentieel. Hij richt zich op de eilanden en regio’s waar nog niet veel vogelkijkers zochten. Dat kan een onherbergzame bergketen zijn, maar evengoed een jungle op een klein surfeiland. “Ik maak er een punt van zo diep mogelijk in het bos en zo hoog mogelijk op een berg te geraken. Zo afgelegen mogelijk – in de meest intacte natuur doe je de mooiste waarnemingen. En ook als uitdaging voor mezelf, want ik kampeer graag.”

Hij krijgt daarbij het gezelschap van gidsen en dragers die hij rekruteert in lokale dorpen. “Kennis van de taal is de sleutel tot succes wanneer je bossen wilt exploreren. Zo kan je uitleggen waarom je een week lang enkel noedels met sardientjes eet terwijl je in de jungle in de regen zit. En zo krijg je de beste gidsen mee, die de bossen en de dieren kennen.” Want, zo benadrukt Philippe, een ‘nieuwe’ soort is een relatief begrip. “Die soorten zijn nieuw voor de wetenschap, nooit eerder beschreven. Maar dat wil daarom niet zeggen dat de locals ze niet kennen.”

In het regenwoud is het een kwestie van zoveel mogelijk bewijsmateriaal te vergaren. Omdat Philippe als hobbyist afzakt naar Indonesië, mag hij geen vogels vangen. Daarom verzamelt hij geluidsopnames, foto’s en gps-coördinaten. Later gebruiken Indonesische wetenschappers dat materiaal om vogels te strikken, hen te meten en DNA-stalen te nemen. Om formeel vast te stellen dat het om een nieuwe soort gaat. Nieuwe soorten ontdekken is vaak een lang proces en altijd het resultaat van teamwork. Doorzettingsvermogen is cruciaal. “Soms kampeer ik twee weken in een bos voordat ik de vogel voor de camera krijg. Een andere keer weigerde mijn geluidsapparatuur dienst net toen ik ’s nachts een bijzondere uil hoorde roepen. Toen moest ik eerst naar een ander eiland vliegen om een nieuw toestel te kopen.”

Het is voor Philippe deel van de charme van het veldwerk – dat je niet enkel een wetenschapper moet zijn, maar ook een avonturier. De vogels zijn een goede reden om prachtige omgevingen te verkennen. “Ik ben daar vrij relaxed over”, zegt hij. “Vind ik iets nieuws, dan is dat geweldig. Zo niet, dan is de zoektocht me evenveel waard.”

Eind 2019 teisteren bosbranden Australië. Het vuur doodt onthutsend veel dieren. Het hart van Kim Cheruy uit Geel breekt wanneer ze ziet hoe een babykoala bij het verkoolde lichaam van zijn moeder hurkt. “Ik moest ervan huilen. Dieren in de miserie, ik trek me dat geweldig aan.” Die liefde voor dieren zit er al van jongs af in: als kind ontfermt Kim zich over vogelweesjes en bijna verzopen muisjes. “Laat mij doen en ik begin een asiel”, grinnikt ze.

Veel kleine koala’s en kangoeroes verliezen hun moeder en dus is er vooral nood aan buidelzakjes. Als professioneel naaister lanceert Kim een oproep voor kussenslopen, die met een beetje stikwerk kunnen dienen als onderkomen voor de dieren. De respons is enorm. “Het liep echt uit de hand”, zegt Kim. “Zelfs vanuit Geraardsbergen brachten mensen kussenslopen. Dat is twee uur rijden van Geel! Het was hectisch, maar ook enorm hartverwarmend.”

Vrijwilligers pikken de kussenslopen op in heel de regio. Tijdens twee naaiavonden stikken zestig mensen zo’n 3.000 à 4.000 buidelzakjes en 400 wanten. Die laatste beletten koala’s te likken aan hun verbrande pootjes. “Vijf paletten hadden we in totaal, een hele camion vol”, zegt Kim trots. Het Australisch Wildlife Rescue Fraser Coast ontvangt de lading met open armen. Ook nu laat Australië Kim niet los. In haar naaiatelier staat een spaarpotje ten voordele van een lokale organisatie. “Ik haal daar geen gigantische hoeveelheden mee op, maar ik stuurde toch al eens 230 euro.”

Weinig plekken zijn zo’n volmaakt paradijs als Mauritius. Denk turquoise zee en wuivende palmbomen. Totdat een Japans vrachtschip in juli 2020 voor de kust vastloopt op een rif. Een natuurramp dreigt wanneer olie begint te lekken uit het schip. De overheid doet niets om de mangroves, stranden, riffen en natuurreservaten te beschermen. Daarom schiet de lokale bevolking in gang. Zo ook Mark Cornish, een Zoerselnaar met Britse roots die met zijn gezin al tien jaar op Mauritius woont.

“Ik moest werken, dus vooral m’n vrouw Christabel en kinderen Ameline, Eloise en Melody droegen hun steentje bij”, zegt Mark. “Zij maakten booms, een soort worsten van 40 centimeter diameter en 50 tot 60 meter lang. Die propten ze vol op met bladeren van suikerriet, dat hier overal groeit. Plastic flessen lieten het geheel drijven. Met die booms zijn muren opgetrokken op zee, om de olie in te dijken.” Volgens Mark had de ecologische ramp op sociaal vlak een impact op de mensen. “Die zijn woedend op de overheid en sloegen de handen in mekaar. Fabrieken maakten ruimte vrij en firma’s stelden vrachtwagens ter beschikking.”

De impact van de olieramp is momenteel moeilijk te peilen. Zeker is wel dat het een pak kwalijker was afgelopen als gewone mensen, zoals Marks gezin, niet hadden ingegrepen.

Groot dierennieuws begin september, wanneer een cameraval in de vallei van de Semois een lynx onderschept. Het eerste harde bewijs van de aanwezigheid van het dier in ons land na jaren van waarnemingen. Te denken dat Maarten Cuvelier, een natuurliefhebber uit Onze-Lieve-Vrouw-Waver, de camera slechts een week eerder ophing in de Ardennen. “Ik zei nog tegen mijn vrouw: ‘Het zou tof zijn als we een lynx spotten’”, vertelt Maarten. “Ik wist niet eens dat die nog nooit gefotografeerd was in België.”

Als ‘spook van het bos’ is de lynx, een katachtige ter grootte van een Duitse scheper, haast ongrijpbaar. “Net dat maakt het nóg mystieker dan een wolf. Het idee is intrigerend dat zo’n lynx je in de gaten houdt terwijl jij hem niet ziet.” Nochtans is het geen toeval dat net Maarten prijs heeft. Hij leerde naar eigen zeggen al van jonge leeftijd “denken als een dier”. “Als kind was ik geïnteresseerd in alles wat leeft. Vooral inheemse dieren. Ik ving hen, kweekte ermee en liet hen terug los. Zo hield ik eens een paar maanden een muskusrat, maar evengoed alle veelvoorkomende muizensoorten. Kende ik een dier niet, dan zocht ik op hoe het leefde en wat het at.”

Ook nu nog heeft Maarten, die werkt als professionele bomenverzorger, de onverbiddelijke drang om dieren van dichtbij te zien. In juni filmt hij vanop zes meter afstand een wolf in Duffel. “Dan voel je je hart in je keel kloppen”, zegt hij. “Niet uit schrik – de straat oversteken is gevaarlijker – maar omdat het voor mij een uitdaging is om zo’n dier van zo dicht mogelijk te zien.” Een fotograaf noemt hij zich niet, foto’s dienen enkel als bewijs. “Het moeten ook niet altijd grote dieren zijn. Ik kan evengoed genieten van een hagedis of een muisje. Of als er een vogel naast me zit terwijl ik aan de slag ben in een boom.”

Eind juli 2020 krijgt Arnout uit Kapellen telefoon van z’n buurman Marcel Peeters. “Ik heb misschien een patiënt voor jou”, zegt Marcel, drijvende kracht achter vogelopvangcentrum Brasschaat-Kapellen. Arnout is tandarts in Brasschaat. En inderdaad, de patiënt waarvan sprake is gevleugeld. Het gaat om een vrouwtjesoehoe, een van de imposantste uilen ter wereld, die wellicht bij een verkeersongeval z’n snavel verwondde. En die niet meer zelfstandig kan eten. Gelukkig is Arnout een dierenvriend. Bij hem thuis lopen er poezen, pony’s en kippen rond, en hij heeft een zwak voor roofvogels sinds Uilenvereniging Vlaanderen een uilenkast ophing in zijn ponystal.

De tandarts moet dan ook geen twee keer nadenken en gaat aan de slag. “Ik wist niet of de snavel bestond uit glazuur, zoals de slagtand van een olifant, of uit hoorn, zoals een vingernagel”, legt Arnout uit. Uiteindelijk imiteert hij de snavel met composiet, het materiaal dat hij als tandarts gebruikt bij gaatjes of afgebroken tanden. Met resultaat: na de bijzondere tandheelkundige ingreep leert de oehoe weer eten. Ze knapt zienderogen op. Ook uit haar oog, dat vertroebeld geraakt was bij de aanrijding, kijkt de uil weer scherp. “De oehoe slijt elke dag haar bek een beetje af, dus de namaaksnavel is bijna volledig uitgegroeid”, zegt Arnout. Binnenkort krijgt de patiënt haar vrijheid weer. “Voorlopig zit de uil nog in Marcels tuin, ik ga er straks nog eens langs.”